Hoá giải “thẻ vàng” trên biển

Viettel có triết lý kinh doanh theo định hướng khách hàng, định hướng thị trường với quan niệm “khách hàng là người trả lương cho chúng ta”. Công nghệ, sản phẩm mới của Viettel được tạo ra xuất phát từ nhu cầu của thị trường và người sử dụng, trong số đó là 1 sản phẩm giúp các ngư dân hoá giải “thẻ vàng” trên biển.

Câu chuyện “thẻ vàng” của Ủy ban Châu Âu (EC) và nguy cơ mất thị trường Châu Âu

Cuối tháng 10/2017, Ủy ban Châu Âu áp dụng “thẻ vàng” cho Việt Nam sau nhiều năm cảnh báo việc đánh bắt thủy hải sản trái phép. Chỉ riêng trong năm 2017 đã có gần 500 ngư dân bị bắt giữ vì vi phạm hải phận các nước khác. Mỗi thẻ vàng thường kéo dài trong vòng 6 tháng nhưng Việt Nam đã bị gia hạn thêm 6 tháng nữa. Nếu tình hình không có gì cải thiện, Việt Nam có thể phải nhận “thẻ đỏ”, đồng nghĩa với việc không chỉ mất đi Châu Âu, thị trường chiếm gần 20% thủy sản xuất khẩu của nước ta mà còn “mang tiếng” với các thị trường khác.

Cách duy nhất để giải quyết vấn đề này của hơn 30.000 con tàu đang đánh bắt xa bờ phải cài đặt thiết bị định vị, để chứng minh cho cơ quan chức năng về hành trình đi biển của họ. Và S-tracking sẽ trở thành công cụ không thể thiếu trên mỗi hành trình đánh bắt ngoài khơi.

Trước S-tracking, chính phủ Việt Nam cũng đã có động thái hạn chế vấn đề vi phạm hải phận. Từ năm 2010, Bộ NN&PTNT đã có chính sách hỗ trợ hàng chục triệu cho mỗi chuyến biển mỗi tàu với điều kiện có lắp đặt thiết bị có chức năng định vị VX – 1700 của Nhật. Sau đó, trong ba năm 2011-2013, chính phủ Việt Nam đã ký kết với Cộng hòa Pháp triển khai dự án Movimar, một dự án ODA nhằm lắp đặt các thiết bị giám sát sử dụng công nghệ vệ tinh của công ty CLS, thuộc cơ quan Hàng không vũ trụ quốc gia Pháp cho 3000 tàu thuyền dài trên 15m trên khắp cả nước hoàn toàn miễn phí.

Nhưng hai dự án này đều không thành công như mong đợi. Ngư dân không muốn sử dụng chúng, họ tắt nguồn, rút ăng ten của thiết bị để có thể tùy nghi đánh bắt. Trong khi đó, hai thiết bị VX-1700 và Movimar đều ít nhiều cần sự hợp tác của người dân, VX-1700 thì cần nhấn nút để gửi tọa độ còn Movimar thì sử dụng nguồn điện ở trên tàu. VX-1700 sử dụng sóng HF nên chất lượng truyền thông tin rất hạn chế và vì HF là sóng dùng chung nên nếu nhiều thiết bị cùng đồng loạt ấn nút sẽ bị nghẽn đường truyền. Hơn nữa, ở thời điểm lúc đó, cũng không có một cơ chế nào bắt buộc các tàu phải sử dụng các thiết bị này.

S-tracking công cụ thoát “thẻ vàng” của EC

Dự án S-tracking được nghiên cứu từ đầu năm 2017 và cho ra mắt sản phẩm S-tracking vào tháng 10/2018. Đây là sản phẩm của TT Nghiên cứu Công nghệ mạng Viettel (nay là Tổng Công ty Công nghiệp Công nghệ cao Viettel).

S-Tracking sản phẩm của TT Nghiên cứu Công nghệ mạng Viettel (nay là Tổng Công ty Công nghiệp Công nghệ cao Viettel).

S-tracking được thiết kế để hạn chế việc bất hợp tác của người dân: tất cả mọi linh kiện, kể cả ăng ten, đều được đặt trong một hộp kín chống nước, chống bụi và sử dụng ốc vít rất khó mở, thiết bị sử dụng nguồn năng lượng mặt trời và kể cả khi đặt trong bóng tối cũng có pin dự trữ có thể duy trì thiết bị trong 30 ngày – bằng thời gian một chuyến biển. Cứ 90 phút một lần, S-tracking lại tự động gửi tọa độ của tàu về cho các cơ quan chức năng.

Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Nguyễn Xuân Cường cùng đoàn công tác thăm quan sản phẩm S-Tracking đang được thử nghiệm tại Cà Mau. “Sản phầm của Viettel thật sự rất hữu ích, cần phải khuyến khích ngư dân sử dụng ngay. Đầu tiên sẽ là khuyến khích, nhưng sau này, vì lợi ích chung của đất nước sẽ là bắt buộc”, Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Nguyễn Xuân Cường phát biểu.

Trên màn hình của các cơ quan quản lý, Viettel thiết kế phần mềm để họ có thể thấy bản đồ vị trí của tất cả các tàu và nhấp chuột vào tàu nào trên màn hình thì thông tin của tàu đó lại hiện ra và sẽ có còi báo hiệu khi tàu vượt hải phận hoặc khi thiết bị sắp cạn nguồn Sản phẩm của Viettel cũng ra đời vào “đúng thời điểm” tỉnh Cà Mau đưa ra một quyết định cứng rắn: tàu nào không lắp thiết bị giám sát hành trình sẽ không cho ra khơi hoặc đăng ký, đăng kiểm. Cũng không có gì ngạc nhiên khi S-tracking ra đời từ lời đặt hàng của Viettel Cà Mau đồng thời thử nghiệm ở tỉnh này đầu tiên, với 300 thiết bị đã được bán ra.

Bài toán khó nhất không phải về mặt công nghệ

Mặc dù là một công cụ quản lý hữu hiệu dành cho cơ quan quản lý nhưng S-tracking là do người dân trực tiếp bỏ tiền ra để mua thiết bị với cái giá khoảng 20 triệu đồng (mặc dù đó là cái giá rẻ hơn các hãng khác trên thị trường nhưng vẫn là khoản tiền lớn đối với ngư dân). Chị Nguyễn Minh Khánh Ngọc, trưởng nhóm dự án này chia sẻ rằng, khi nhóm tác giả đi khảo sát, ban đầu, người dân tỏ ra rất khó chịu khi phải lắp đặt thiết bị, họ chỉ mua một cách miễn cưỡng, đối phó với chế tài của tỉnh Cà Mau để được tiếp tục ra khơi.

Ở một khía cạnh nào đó, thiết bị này có thể giúp Việt Nam thoát khỏi thẻ vàng và vì thế gián tiếp giúp ngư dân bán và xuất khẩu thủy sản nhưng điều đó không dễ nhận ra. Với đội ngũ kĩ sư của Viettel, S-tracking không phải là bài toán phức tạp về mặt công nghệ, mà là bài toán khách hàng, làm sao để thuyết phục người dân “tiếp nhận sản phẩm một cách vui vẻ” và để họ thấy những lợi ích trực tiếp hơn từ sản phẩm. Hơn nữa, mặc dù Luật Thủy sản năm 2017 (mới có hiệu lực từ ngày 1/1/2019) yêu cầu tất cả các tàu cá trên 15m phải có thiết bị giám sát hành trình nhưng chưa tỉnh nào có chế tài cho việc này.

Để Viettel mở rộng thị trường ra ngoài tỉnh Cà Mau, sản phẩm cần phải có những tính năng đặc biệt thì mới khuyến khích được họ sử dụng. Chưa kể, sản phẩm này cũng sẽ phải cạnh tranh với những đối thủ mới xuất hiện với các sản phẩm tương tự như VNPT và Zunibal (một hãng chuyên về các thiết bị hàng hải ở Tây Ban Nha)

Ngay từ những phiên bản ban đầu bán ra thị trường, đội ngũ kỹ sư của Viettel đã tích hợp những chức năng đơn giản nhưng gần gũi với nhu cầu của ngư dân vào S-tracking. Ví dụ như: sản phẩm có tích hợp loa để cơ quan quản lý, có thể thông báo và cảnh báo nguy hiểm cho ngư dân. Thiết bị này cũng đi kèm với một ứng dụng trên điện thoại để người dân có thể kết nối Bluetooth với S-tracking và dùng sóng vệ tinh để nhắn tin về bờ. Ứng dụng này cũng tích hợp cả mẫu điền nhật kí khai thác, có sẵn vị trí và tọa độ của tàu, người dân chỉ cần điền loại thủy sản và khối lượng đánh bắt, tiện hơn ghi trên giấy như trước đây.

Những kĩ sư của Viettel ban đầu cũng tới tận nơi hướng dẫn các chủ tàu (những người này không trực tiếp ra khơi, mà thuê thuyền viên và thuyền trưởng để đánh bắt thủy hải sản rồi về chia lợi nhuận) cách sử dụng thiết bị để theo dõi và nhắn tin trao đổi với tàu của mình bởi nếu có chuyện gì xảy ra, chính họ phải là người chịu phạt và trả tiền để chuộc nhân viên của mình từ cảnh sát biển nước ngoài.

“Bây giờ sản phẩm vẫn còn nhiều ấp ủ từ S-tracking lắm” – Chị Khánh Ngọc chia sẻ. Chị cũng cho biết, chỉ kì vọng sản phẩm có thể dung hòa được mong muốn giữa người dân và chính quyền trong thiết bị này “mình sẽ tạo thêm nhiều cái lợi cho người dân nữa, thay vì chỉ là cái hộp đen để người dân họ lắp cho chính quyền xem”

Mặc dù được tung ra thị trường đầu tiên, nhưng S-tracking không phải là sản phẩm hàng hải đầu tiên mà nhóm dự án của chị Khánh Ngọc triển khai. Ý tưởng ban đầu của nhóm là tạo ra sản phẩm thông tin liên lạc MF/HF để người dân có thể trò chuyện với đất liền qua điện thoại và nếu cần giám sát hành trình sẽ tích hợp thêm chức năng thu sóng vệ tinh. Máy thông tin liên lạc MF/HF là sản phẩm thiết yếu với người dân nhưng sẽ là một thách thức lớn đối với Viettel, khi họ phải vượt qua “người khổng lồ” ICOM của Nhật đã được người dân mua và sử dụng hàng chục năm nay, tới mức “Người ta không nói máy thông tin MF/HF mà nói là ICOM như xe máy mình gọi là Honda vậy” – chị Ngọc nói.